Potrącenia i egzekucję ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa prowadzi się według art. 139–143 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Jest to zadanie pracodawcy, jeśli to on jest płatnikiem tych świadczeń, tj. gdy zgłasza do ubezpieczeń chorobowych powyżej 20 osób (art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). Mając taki status, nalicza i wypłaca zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze oraz świadczenia rehabilitacyjne (dalej: zasiłki). Ustala też wartość potrącenia i je realizuje.
Ustawowa kolejność
Pracodawca ma prawo potrącać z zasiłków tylko takie należności, jakie wymienia art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej i żadnych innych. Dokonując potrąceń z zasiłków, pracodawca musi też zachować ściśle określoną kolejność (art. 139 ust. 3 ustawy emerytalnej) – patrz tabela 1. Oznacza to, że nie wolno mu potrącać należności z danej kategorii przed całkowitym spłaceniem należności z kategorii wyższej (por. wyrok SA w Katowicach z 3 października 2019 r., sygn. akt III AUa 284/19).
Pracodawca dokonuje potrącenia z zasiłku netto, czyli po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Odliczenie składki zdrowotnej nie może przekraczać zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (art. 139 ust. 2 ustawy emerytalnej).
| Kolejność potrącenia |
Rodzaj należności |
| 1. | Świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej na podstawie art. 120 ustawy emerytalnej, a następnie kwoty świadczenia lub świadczeń podlegające rozliczeniu w trybie określonym w art. 98 ust. 3 ustawy emerytalnej |
| 2. | Kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu: – zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy emerytalnej, – ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, – zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach |
| 3. | Kwoty nienależnie pobranych świadczeń uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji |
| 4. | Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych |
| 5. | Należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego, przy czym w pierwszej kolejności potrąca się alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika (art. 139 ust. 4 ustawy emerytalnej) |
| 6. | Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne |
| 7. | Kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów w razie braku możliwości potrącenia z wypłacanych zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych oraz zasiłków dla opiekunów, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie, a także kwoty zasiłku pielęgnacyjnego wypłaconego za okres, za który przyznano dodatek pielęgnacyjny |
| 8. | Kwoty nienależnie pobranego dodatku weterana poszkodowanego |
| 9. | Kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego |
| 10. | Zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę |
| 11. | Zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty |
| 12. | Należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo–leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno–opiekuńczych – na wniosek dyrektorów tych placówek |
Maksymalny poziom
Kolejnym obowiązkiem pracodawcy przy dokonywaniu potrąceń z zasiłków jest przestrzeganie ich dopuszczalnych granic. Maksymalnie wolno mu potrącić:
- 60% zasiłku netto – na pokrycie świadczeń alimentacyjnych egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych, ale w razie potrącania tych należności na rzecz kilku wierzycieli, gdy łączna suma do potrącenia nie wystarcza na ich pełne pokrycie, pracodawca ustala potrącenia proporcjonalnie do wysokości udziału każdej z tych należności w łącznej sumie należności określonych w tytułach wykonawczych,
- 50% zasiłku netto – na pokrycie kwot świadczeń z tytułu pozostawania bez pracy (zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium albo innego świadczenia z tytułu pozostawania bez pracy) wypłaconych za okres, za który został przyznany zasiłek,
- 50% zasiłku netto – na pokrycie kwot nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,
- 25% zasiłku netto – na pokrycie innych świadczeń.
Ważne
Potrąceń ze świadczenia pieniężnego dokonuje się dopiero po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Jednak wysokość potrącenia jest wyliczana od kwoty świadczenia przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki zdrowotnej (m.in. wyrok SA w Białymstoku z 9 maja 2018 r., sygn. akt III AUa 216/18).
Pracodawca musi także pamiętać, że jeśli następuje zbieg potrąceń, realizuje je w kolejności wskazanej w tabeli 1, przy czym łącznie potrącenia nie mogą przekraczać:
- 60% zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne,
- 50% zasiłku – w pozostałych przypadkach.
Przykład
Pracodawca otrzymał w marcu zajęcie komornicze w związku z nieopłaconymi alimentami w wysokości 3000 zł. Wcześniej dokonywał już potrąceń z powodu nieregulowanej pożyczki. Przy takim zbiegu łączna wartość potrącenia z 545,34 zł zasiłku chorobowego to 327,20 zł (545,34 zł x 60%).
Kwoty wolne
Wysokości kwot wolnych od potrąceń zależą od rodzaju potrącanej należności. Ich wartość jest rokrocznie podwyższana od 1 marca przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent ogłoszonego na dany rok kalendarzowy – w 2020 r. to 103,56%. W konsekwencji od 1 marca 2020 r. do 28 lutego 2021 r. kwoty wolne od potrąceń z zasiłków są wyższe niż 2019 r. – parz tabela 2.
| Rodzaj potrącenia | Wysokość kwoty wolnej |
| Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi | 532,61 zł |
| Należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego | |
| Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi | 878,81 zł |
| Należności o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1, 2 i 6–9 ustawy emerytalnej, tj. m.in. świadczeń wypłaconych zaliczkowo lub nienależnie pobranych | 703,05 zł |
| Należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo–leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno–opiekuńczych – na wniosek dyrektorów tych placówek | 213,04 zł |
Kwotę wolną od potrąceń zmniejsza się proporcjonalnie, jeśli zasiłek przysługuje tylko za część miesiąca. Aby ją obliczyć, trzeba podzielić pełną kwotę wolną przez 30, a uzyskany wynik pomnożyć przez liczbę dni, za które świadczenie jest wypłacane.
Przykład
Pracownik opiekował się chorym dzieckiem przez 5 dni marca, za które przysługiwał mu zasiłek opiekuńczy w wysokości 438,19 zł. Pracodawca dokonuje potrąceń z jego wynagrodzenia i zasiłków na pokrycie świadczeń niealimentacyjnych na podstawie zajęcia komorniczego. Kwota wolna od potrącenia w tym przypadku wynosi: 146,45 zł ([878,81 zł : 30] x 5 dni).
INTERPRETACJE URZĘDOWE:
W razie zbiegu potrąceń egzekwowanych na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne z potrąceniami sum egzekwowanych z tytułu należności alimentacyjnych, potrącenia łącznie nie mogą przekroczyć 60% kwoty zasiłku. (...) W związku z tym, że jako pierwsze potrąca się sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, należy ustalić kwotę wolną od potrąceń i egzekucji dla tych świadczeń. Wynosi ona 50% kwoty najniższej emerytury. Następnie (o ile pozwala na to dopuszczalna łączna wysokość potrącenia, tj. łącznie nie może przekraczać 60% kwoty zasiłku) potrąca się sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, dla których kwota wolna od potrąceń wynosi 75% kwoty najniższej emerytury (stanowisko ZUS z 29 marca 2018 r., Ubezpieczenia i Prawo Pracy z 10 maja 2018 r.).
Praktyczne wyliczenia
Procedura potrącenia z zasiłku przedstawia się następująco:
Krok 1. Maksymalna granica potrącenia
Pracodawca rozpoczyna tryb potrącenia od wyliczenia z pełnego zasiłku maksymalnej granicy dla potrącanej lub egzekwowanej należności. W razie zbiegu potrąceń ustala ją dla każdej z należności oraz maksymalną granicę dla nich razem.
Krok 2. Zaliczka na podatek dochodowy
Z pełnego zasiłku pracodawca odlicza zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych i innych należności z tego tytułu. Przeprowadza tę czynność również wtedy, gdy do wypłaty pozostanie kwota niższa niż wolna od potrąceń i egzekucji.
Krok 3. Część zasiłku do potrącenia
Od zasiłku po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy pracodawca odejmuje kwotę wolną od potrąceń. Wynik stanowi wartość zasiłku, z której dokonuje potrącenia, pamiętając o maksymalnej granicy potrącenia. Resztę (lub kwotę wolną od potrąceń) wypłaca pracownikowi. Jeśli wysokość zasiłku, po ustaleniu granicy potrącenia i odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy, będzie niższa lub równa kwocie wolnej od potrąceń i egzekucji, pracodawca nie dokonuje potrącenia należności w postępowaniu egzekucyjnym.
Przykład
Pracodawca otrzymał zajęcie komornicze na 2000 zł należności alimentacyjnych. Ma dokonać potrącenia z wypłat za kwiecień, realizowanych na koniec miesiąca. Pracownikowi przysługuje za ten miesiąc zasiłek chorobowy w wysokości 2378,80 zł, w takim razie wyliczenia związane z potrąceniem to:
– wysokość zasiłku za kwiecień 2020 r. 2378,80 zł
– kwota maksymalnego potrącenia z tytułu egzekucji należności
(2378,80 zł x 60%) 1427,28 zł
– zaliczka na podatek dochodowy, po zaokrągleniu
(2379 zł x 17%) – 43,76 zł 361 zł
– kwota wolna od potrąceń 532,61 zł
– część zasiłku, z której można dokonać potrącenia
(2378,80 zł – 361 zł – 532,61 zł) 1485,19 zł
– zasiłek do wypłaty
(2378,80 zł – 361 zł – 1427,28 zł). 589,72 zł
Pracodawca może potrącić kwotę stanowiącą równowartość maksymalnej granicy potrąceń.
Przykład
Pracownik, zatrudniony na 1/2 etatu, choruje nieprzerwanie od połowy lutego 2020 r. Za marzec przysługiwał mu zasiłek chorobowy w kwocie 1090,70 zł, ale otrzymał 532,61 zł. Pracodawca potrącił bowiem 416,09 zł na pokrycie należności alimentacyjnych (zadłużenie pracownika z tego tytułu – zgodnie z zajęciem komorniczym – wynosi 3000 zł). Pracodawca nie zrealizował żadnego potrącenia na 300 zł należności niealimentacyjnych, ponieważ naruszyłby kwotę wolną od potrąceń. Wyliczenia przebiegały następująco:
– wysokość zasiłku za marzec 2020 r. 1090,70 zł
– kwota maksymalnego potrącenia z tytułu egzekucji należności alimentacyjnych i zbiegu potrąceń
(1090,70 zł x 60%) 654,42 zł
– kwota maksymalnego potrącenia z tytułu egzekucji należności niealimentacyjnych
(1090,70 zł x 25%) 272,68 zł
– zaliczka na podatek dochodowy, po zaokrągleniu
(1091 zł x 17%) – 43,76 zł 142 zł
– kwota wolna od potrąceń przy egzekucji świadczeń alimentacyjnych 532,61 zł
– kwota wolna od potrąceń przy egzekucji świadczeń niealimentacyjnych 878,81 zł
– wysokość potrącenia na pokrycie należności niealimentacyjnych
(654,42 zł – 654,42 zł) 0 zł
– część zasiłku, z której można dokonać potrącenia na pokrycie należności alimentacyjnych
(1090,70 zł – 142 zł – 532,61 zł) 416,09 zł
– zasiłek do wypłaty
(1090,70 zł – 142 zł – 416,09 zł). 532,61 zł
PODSTAWA PRAWNA: art. 833 § 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.); art. 2, art. 61 ust. 1 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 645 ze zm.); art. 139–143 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.); komunikat Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 12 lutego 2020 r. w sprawie wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2020 r. (M.P. z 2020 r. poz. 177); komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 19 lutego 2020 r. w sprawie miesięcznej kwoty przeciętnej emerytury, miesięcznej kwoty przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy, miesięcznej kwoty przeciętnej renty rodzinnej, wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń́ Społecznych, kwoty dodatku za tajne nauczanie, dodatku kombatanckiego, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytury lub renty oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń (M.P. z 2020 r. poz. 197).
