Kiedy nie obowiązuje zakaz handlu w niedziele i święta 2020 roku

Są dwa rodzaje wyłączeń od obowiązującego od 1 stycznia 2020 r. całkowitego zakazu handlu i powierzania pracy na podstawie stosunków pracy i cywilnoprawnych w niedziele i święta, który był stopniowo wprowadzany od 1 marca 2018 r. Pierwszy obejmuje konkretne niedziele wymienione w art. 7 ust. 1 ustawy z 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (dalej: ustawa o zakazie handlu). 
Drugi to lista 32 placówek handlowych wskazanych w art. 6 ust. 1 ustawy o zakazie handlu. Placówki z tej drugiej grupy mogą być również otwarte w dowolnych godzinach w wigilijny czwartek 24 grudnia 2020 r. oraz w Wielką Sobotę 11 kwietnia 2020 r. Nie dotyczy ich obowiązek zamknięcia punktu sprzedażowego o godz. 14.00, przewidziany w art. 8 ustawy o zakazie handlu. Te placówki, które muszą skrócić handel i czas pracy w Wigilię i Wielką Sobotę, nie mogą z tego powodu pozbawić pracowników wynagrodzenia. Są zobligowane wypłacić je za czas nieprzepracowany w wysokości ustalonej według zasad obowiązujących przy liczeniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (art. 9 ustawy o zakazie handlu). 

Potrzebne definicje

Ustawa o zakazie handlu musi być przestrzegana przez przedsiębiorców w rozumieniu prawa przedsiębiorców. Taki obowiązek spoczywa zatem na wykonujących działalność gospodarczą: osobach fizycznych, osobach prawnych lub jednostkach organizacyjnych bez osobowości prawnej (wyposażonych w zdolność prawną), a także wspólnikach spółek cywilnych (art. 4 ust. 1–2 prawa przedsiębiorców). Oni mogą też korzystać z wyjątków od zakazu handlu, przy czym przy ich stosowaniu szczególne znaczenie mają definicje. 
Na gruncie ustawy o zakazie handlu placówką handlową jest obiekt, w którym jest prowadzony handel (proces sprzedaży, w którym dochodzi do wymiany towaru na środki pieniężne) oraz są wykonywane czynności związane z handlem (w tym magazynowanie i inwentaryzacja), a praca jest świadczona przez pracowników i zatrudnionych. Są to w szczególności: sklep, stoisko, stragan, hurtownia, skład węgla, skład materiałów budowlanych, dom towarowy, dom wysyłkowy, biuro zbytu (art. 3 pkt 1–3 ustawy o zakazie handlu). 
We wspólnym stanowisku Głównego Inspektoratu Pracy oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (dostępne pod adresem: https://archiwum.mpips.gov.pl/prawo–pracy/handel–w–niedziele/, dalej wspólne stanowisko GIP i MRPiPS) zapisano, że przedsiębiorca nie musi prowadzić handlu i wykonywać czynności z nim związanych w jednej placówce handlowej, lecz może je rozłożyć na kilka obiektów. Obie instytucje podkreśliły jednak, że taka organizacja działalności nie powoduje automatycznego wyłączenia od zakazu handlu w niedziele i zatrudniania do tego osób na umowy o pracę i cywilnoprawne. 
 

Pracownikiem – w myśl art. 3 pkt 4 ustawy o zakazie handlu – jest osoba zatrudniona w placówce handlowej, zgodnie z kodeksem pracy (na każdej podstawie prawnej wymienionej w art. 2 tego aktu prawnego), a także osoba skierowana do wykonywania w placówce handlowej pracy tymczasowej na podstawie umowy o pracę, według przepisów o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Z kolei zatrudniony to osoba fizyczna wykonująca pracę (w tym tymczasową) na podstawie umowy cywilnoprawnej (art. 3 pkt 5 ustawy o zakazie handlu). 
Natomiast przez wykonywanie pracy w handlu oraz wykonywanie czynności związanych z handlem w niedziele i święta w placówkach handlowych należy rozumieć wykonywanie takiej pracy lub takich czynności przez pracownika lub zatrudnionego w okresie 24 kolejnych godzin przypadających odpowiednio między godziną 2400 w sobotę a godziną 2400 w niedzielę, i między godziną 2400 w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 2400 w święto. Tak stanowi art. 3 pkt 7 ustawy o zakazie handlu. GIP i MRPiPS we wspólnym stanowisku zwracają uwagę, że przepis ten nie upoważnia pracodawcy do modyfikowania tego okresu i wyznaczania innych godzin rozpoczęcia i zakończenia niedzieli i święta. Nie wymaga także zmiany regulaminu pracy w tym zakresie. 
 

Ustawowe niedziele handlowe

Dzięki art. 7 ustawy o zakazie handlu w 2020 r. będzie siedem niedziel handlowych. W myśl tego przepisu, zakaz handlu i powierzania pracy pracownikom oraz zatrudnionym przez placówki handlowe nie dotyczy:

• kolejnych dwóch niedziel poprzedzających pierwszy dzień Bożego Narodzenia, czyli 13 i 20 grudnia 2020 r.,
• niedzieli bezpośrednio poprzedzającej pierwszy dzień Wielkiej Nocy, czyli 5 kwietnia 2020 r.,
• ostatniej niedzieli stycznia, kwietnia, czerwca i sierpnia, tj. 26 stycznia, 26 kwietnia, 28 czerwca i 30 sierpnia.
   

Z art. 7 ust. 2 w związku art. 5 i art. 3 pkt 6 ustawy o zakazie handlu wynika, że w dni świąteczne, wskazane w art. 1 ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy, handel jest zabroniony. Jego prowadzenie i zatrudnianie w tym celu osób na umowach o pracę i cywilnoprawnych jest dozwolone jedynie w warunkach przewidzianych w art. 6 ustawy o zakazie handlu.

Zamknięta lista wyłączeń

W sumie 32 przypadki obejmuje lista wyłączeń zamieszczona w art. 6 ustawy o zakazie handlu. Ta placówka, która się w niej mieści ma prawo handlować i zatrudniać do tego pracowników i osoby na umowach cywilnoprawnych w każdą niedzielę i święto 2020 r. Można je podzielić na kilka kategorii – patrz tabela na str. 10. 
W kilku przypadkach pojawia się wymóg prowadzenia przeważającej działalności w danej dziedzinie, np. gastronomicznej. W każdym z nich należy przez to rozumieć działalność wskazaną we wniosku o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON) jako przeważającą. We wspólnym stanowisku GIP i MRPiPS podkreślili, że Inspektor pracy oceniając rodzaj przeważającej działalności gospodarczej może poprzestać na informacji z rejestru, a w razie wątpliwości zażądać do wglądu wniosku o wpis. W przypadku stwierdzenia podczas kontroli, że dany rodzaj działalności wynikający z wpisu do rejestru w ogóle nie jest wykonywany w danej placówce, podmiot nie może korzystać z wyłączenia. Zatem przeważająca działalność powinna być faktycznie prowadzona w placówce handlowej i pokrywać się z danymi z rejestru.

Przykład
Przedsiębiorca (spółka jawna) zajmował się najpierw działalnością, w której przeważającą działalnością była sprzedaż detaliczna prowadzona w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności, napojów i wyrobów tytoniowych (w PKD: 47.11.Z). Następnie zmienił rodzaj przeważającej działalności na restauracje i inne placówki gastronomiczne (w PKD: 65.10.A). Od dnia zmiany umowy spółki w tym zakresie może prowadzić handel w niedziele i święta oraz powierzać pracę pracownikom i zatrudnionym z uwagi na wyłączenie wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 29 ustawy o zakazie handlu, czyli z uwagi na przeważającą działalność gastronomiczną. Data wpisu tej działalności jako przeważającej do REGON i Krajowego Rejestru Sądowego nie ma tu znaczenia, ponieważ ma charakter deklaratoryjny (por. wyrok SR w Giżycku z 30 października 2018 r., sygn. akt V W 76/18).
 

 

Tabela 1. Placówki handlowe, które mogą handlować w niedziele i święta

Rodzaj lub sfera działalności	Typ lub lokalizacja placówki handlowej
Ochrona zdrowia i życia ludzi i zwierząt	Apteki i punkty apteczne
	Hurtownie farmaceutyczne
	Placówki handlowe w zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń  zdrowotnych (np. w szpitalach)
	Zakłady lecznicze dla zwierząt
Zaspokajanie bieżących potrzeb ludzi  (np. kupno pieczywa, prasy czy  zatankowanie samochodu)	Stacje paliw płynnych
	Placówki handlowe, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej, wyrobami tytoniowymi, kuponami gier losowych i zakładów wzajemnych
	Piekarnie, cukiernie i lodziarnie, w których przeważająca działalność polega na handlu wyrobami piekarniczymi i cukierniczymi
	Placówki handlowe, w których przeważającą działalnością jest działalność gastronomiczna
	Placówki handlowe, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami
Turystyka i podróże	Placówki handlowe, w których przeważająca działalność polega na handlu pamiątkami lub dewocjonaliami
	Placówki handlowe w zakładzie hotelarskim (hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska  młodzieżowe, inne schroniska, a także pola biwakowe – por. wspólne stanowisko GIP i MRPiPS)
	Placówki handlowe na dworcach i w miejscach obsługi pasażerów podróżujących drogą wodną – nie dotyczy  to jednak galerii handlowych zlokalizowanych przy dworcach (por. wspólne stanowisko GIP i MRPiPS)
	Placówki handlowe w portach lotniczych
	Placówki handlowe w strefach wolnocłowych
	Placówki handlowe w środkach transportu, na statkach, a także morskich statkach handlowych, statkach  powietrznych, platformach wiertniczych i innych morskich budowlach hydrotechnicznych
Kultura i sport	Placówki handlowe w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku – m.in. stadion, wypożyczalnia sprzętu sportowego, stacja narciarska (por. wspólne stanowisko GIP i MRPiPS)
	Placówki handlowe organizowane wyłącznie na potrzeby festynów, jarmarków i innych imprez okolicznościowych, tematycznych lub sportowo–rekreacyjnych, także gdy są one zlokalizowane w halach targowych
Rolnictwo i rybactwo	Centra pierwszej sprzedaży ryb, sprzedaż ryb z burty, gospodarstwa rybackie, placówki handlowe zajmujące się odbiorem produktów rybołówstwa i akwakultury oraz handlem takimi produktami
	Rolniczy handel detaliczny
	Placówki handlowe prowadzące handel wyłącznie maszynami rolniczymi i częściami zamiennymi do tych maszyn  w okresie od 1 czerwca do 30 września każdego roku kalendarzowego
	Placówki handlowe na terenie rolno–spożywczych rynków hurtowych prowadzonych przez spółki prawa handlowego, których przeważająca działalność polega na wynajmie i zarządzaniu nieruchomościami na użytek handlu hurtowego artykułami rolno–spożywczymi
	Placówki handlowe prowadzone przez podmioty nabywające towary na terenie rolno–spożywczych rynków hurtowych,  w zakresie czynności związanych z handlem oraz powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania tych czynności
	Placówki handlowe, w których jest prowadzony wyłącznie skup zbóż, buraków cukrowych, owoców, warzyw lub mleka surowego
Handel online	Sklepy i platformy internetowe, prowadzące sprzedaż bez bezpośredniego kontaktu z klientem, tylko na odległość (por. wspólne stanowisko GIP i MRPiPS)
Organizacja pogrzebów i handel  przycmentarny	Handel kwiatami, wiązankami, wieńcami i zniczami przy cmentarzach
	Zakłady pogrzebowe
Handel zautomatyzowany	Handel towarami z automatów – nie dotyczy kas samoobsługowych (por. wspólne stanowisko GIP i MRPiPS)
Działalność pocztowa	Placówki pocztowe w rozumieniu prawa pocztowego
Infrastruktura krytyczna, jednostki  penitencjarne i wojskowe	Placówki handlowe w obiektach infrastruktury krytycznej
	Placówki handlowe na terenie jednostek penitencjarnych
	Placówki handlowe na terenie jednostek wojskowych
Każda branża, w której obsługę klientów osobiście prowadzą właściciele placówek handlowych	Placówki handlowe, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we  własnym imieniu i na własny rachunek  – właścicielowi może również pomagać rodzina (por. wspólne stanowisko GIP  i MRPiPS)

Konsekwencje finansowe

Za nieprzestrzeganie zakazu handlu w niedziele i święta, wykonywania czynności z nim związanych oraz powierzania pracy pracownikowi lub zatrudnionemu grozi grzywna od 1000 zł do 100 000 zł. Takie samej kary są przewidziane za naruszanie ograniczenia handlu do godz. 14.00 w Wigilię i Wielką Sobotę. 
Grzywnę wymierzy inspektor pracy, wystawiając mandat do 2000 zł, a jeśli kara była już dwukrotnie nakładana w ciągu dwóch lat od poprzedniego złamania zakazu handlu – do 5000 zł (art. 96 § 1a i § 1bc w zw. art. 17 § 2 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia). Z kolei wyższą karę nałoży sąd na wniosek inspektora pracy w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia. Sąd zajmie się także sprawą naruszenia ustawy o zakazie handlu, jeśli przedsiębiorca odmówi przyjęcia mandatu albo będzie chciał jego uchylenia (art. 99 i art. 101 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia). W efekcie może orzec karę, uchylić mandat albo uniewinnić przedsiębiorcę prowadzącego placówkę handlową. 

Przykład
Placówka handlowa, należąca do sieci sklepów wielobranżowych, uzyskała status placówki pocztowej w rozumieniu prawa pocztowego i świadczyła usługi nadania i odbioru paczek kurierskich. Jest więc otwarta również w niedziele i powierza w te dni pracę osobom na umowach o pracę i cywilnoprawnych. Po kontroIi inspektor pracy uznał, że placówka ta narusza zakaz określony w art. 5 ustawy o zakazie handlu i wypisał mandat, który nie został jednak przyjęty. Sprawa trafiła do sądu, a ten orzekł, że placówka handlowa nie popełniła wykroczenia, ponieważ ma prawo – ze względu na status placówki pocztowej – handlować w niedziele i święta. Nie ma tu znaczenia, czy działalność w zakresie czynności pocztowych jest działalnością przeważającą, bo przepisy w tym przypadku nie stawiają takiego warunku (por. wyrok SO w Zamościu z 19 lutego 2019 r., sygn. akt II Ka 28/19).

 

Podstawa prawna: ustawa z 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 466); art. 4 ust. 1–2 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 1292 z późn.zm.); art. 1 ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 2015 r. poz. 90); art. 9, art. 17 § 2, art. 96 § 1a i § 1bc, art. 99, art. 101 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 1120 z późn.zm.).