Ważne: Pracodawca może zawrzeć z młodocianym terminową umowę na co najmniej czas kształcenia, jeśli w celu nauki zawodu zatrudnia większą liczbę takich osób niż wynika to jego potrzeb (§ 9 w zw. z § 6 ust. 2 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym).
Po obniżeniu wieku młodocianego od 1 września 2018 r. powstało zamieszanie. Od tego dnia młodocianym w rozumieniu kodeksu pracy (dalej: k.p.) jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat (art. 190 § 1 k.p. w brzmieniu nadanym art. 2 ustawy z 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw). Tyle że w części kodeksowych przepisów oraz jego aktów wykonawczych nadal pozostała poprzednia granica wiekowa – 16 lat. Resort pracy początkowo nie widział w tym problemu, ale ostatecznie zdecydował o przeprowadzeniu nowelizacji na mocy art. 4 ustawy z 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych ustaw (dalej ustawa zmieniająca z 2018 r.). W efekcie kilka wątpliwości zostało rozwianych wraz z jej wejściem w życie, czyli od 1 grudnia 2018 r. Tego dnia przestało też obowiązywać rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (dalej: rozporządzenie o zatrudnieniu osób niemających 16 lat).
Został bowiem uchylony art. 191 § 5 k.p. stanowiący podstawę jego wydania, a wyjątki od zakazu przyjmowania do pracy dzieci poniżej 15 roku życia zostały umieszczone w Kodeksie pracy. Te zmiany nie usunęły jednak całkowicie z porządku prawnego limitu 16 lat przy zatrudnianiu młodocianych, dlatego też pracodawca musi być uważny.
Ważne: Pracodawcy, który naruszy zasady zatrudniania młodocianych grozi grzywna od 1000 zł do 30 000 zł (art. 281 pkt 5 k.p.).
Zatrudnienie w celu przygotowania zawodowego
Przygotowanie zawodowe jest podstawowym celem zatrudniania osoby między 15 a 18 rokiem życia, która nie posiada kwalifikacji zawodowych. Może być realizowane na dwa sposoby: nauki zawodu (zasadniczo do 36 miesięcy) i przyuczenia do wykonywania określonej pracy (zasadniczo od 3 do 6 miesięcy). W obu przypadkach powinna być zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony, według ogólnych zasad kodeksowych o umowach o pracę na czas nieokreślony, z tym że musi się w niej znaleźć:
rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
sposób dokształcania teoretycznego (branżowa szkoły I stopnia, ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego lub dokształcanie teoretyczne we własnym zakresie pracodawcy,
wysokość wynagrodzenia, która zależy od rodzaju przygotowania zawodowego.
Tak nakazują art. 191 § 1–2, art. 194–195 i art. 206 k.p. oraz § 1 i § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (dalej: rozporządzenie o przygotowaniu zawodowym). Z kolei § 3a rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym zobowiązuje pracodawcę do poinformowania o zawarciu umowy w celu przygotowania zawodowego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania młodocianego, a jeśli jest rzemieślnikiem – również izbę rzemieślniczą.
Warto jeszcze wrócić uwagę na wyrok SA w Gdańsku z 11 stycznia 2016 r. (sygn. akt III AUa 1249/15). Sąd uznał tu, że Z przepisów art. 194–196 k.p. wynika, że umowy o pracę z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego mogą być zawierane wyłącznie na czas nieokreślony. Określenie w takich umowach, stosownie do art. 195 § 1 pkt 2 k.p., czasu trwania przygotowania zawodowego nie powoduje, iż umowy te należy traktować jak umowy na czas określony, wygasające z momentem odbycia przygotowania zawodowego.
Ważne: Pracodawca może zawrzeć z młodocianym terminową umowę na co najmniej czas kształcenia, jeśli w celu nauki zawodu zatrudnia większą liczbę takich osób niż wynika to jego potrzeb (§ 9 w zw. z § 6 ust. 2 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym).
Zasady dotyczące stosunku pracy nawiązanego w celu przygotowania zawodowego w odniesieniu do wieku młodocianego
Stosowane wobec młodocianego w wieku 15–18 lat | ||
Rodzaj zasady | Treść zasady | Uwagi |
Ogólne warunki zatrudnienia (art. 191 § 1 k.p.)
| – Ukończenie ośmioletniej szkoły podstawowej – Przedstawienie świadectwa lekarskiego, które stwierdza, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu | Do 1 września 2017 r. konieczne było ukończenie gimnazjum |
Badania profilaktyczne (art. 201 k.p.) | – Kierowanie młodocianego na badania wstępne przed przyjęciem do pracy oraz badania okresowe i kontrolne w trakcie zatrudnienia – Zmiana rodzaju pracy, a gdy nie ma takiej możliwości niezwłoczne rozwiązanie umowy o pracę i wypłata młodocianemu odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, jeśli z orzeczenia lekarskiego po badaniach profilaktycznych będzie wynikało, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego | Okres pozostawania bez pracy pracownika młodocianego, odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie, wlicza się do okresu jego zatrudnienia
|
Normy czasu pracy (art. 202 § 1 i 3 k.p.)
| – Maksymalny czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin – Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy | Pozostawienie niezmienionej (niższej) dobowej normy czasu pracy dla młodocianych pomiędzy 15 a 16 rokiem życia jest związane z uwarunkowaniami psychofizycznymi dzieci w tym wieku oraz troską o zdrowie i rozwój młodocianych (stanowisko MRPiPS z 6 sierpnia 2018 r. w odpowiedzi na pytania Wydawnictwa Podatkowego GOFIN) |
Godziny nadliczbowe i pora nocna (art. 203 § 1 i § 11 k.p.) | Zakaz zatrudniania młodocianych w: – godzinach nadliczbowych, – porze nocnej (od 22.00 do 6.00). | Odrębny przedział czasowy dla pory nocnej jest przewidziany dla młodocianych poniżej 15 roku życia oraz powyżej tego wieku, którzy nie ukończyli ośmioletniej szkoły podstawowej: od 20.00 do 6.00 |
Normy odpoczynku (art. 202 § 31 i art. 203 § 2–3 k.p.) | – Obowiązkowa 30–minutowa przerwa w pracy, gdy dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny – Minimum 14 godzin przerwy w pracy obejmującej porę nocną – Minimum 48 godzin (w tym niedziela) odpoczynku w tygodniu | Obowiązkowe i przerwy i odpoczynek pozostały bez zmian
|
Urlop wypoczynko–wy (art. 205 k.p.)
| Udzielenie urlopu wypoczynkowego w czasie ferii szkolnych w wymiarze: – 12 dni (pierwszy urlop), do których młodociany nabywa prawo z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy – 26 dni (kolejny urlop, sumowany z pierwszym urlopem), które młodociany uzyskuje z upływem roku pracy – 20 dni w roku kalendarzowym, w którym młodociany kończy 18 lat, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed zakończeniem tego wieku | Udzielenie – na wniosek młodocianego ucznia szkoły dla pracujących – w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy |
Wynagrodzenie (§ 19–20 rozporządzenia o przygotowaniu zawodowym)
| Ustalanie w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej: – w pierwszym roku nauki zawodu i podczas przyuczenia do wykonywania określonej pracy – minimum 4% – w drugim roku nauki – minimum 5% – w trzecim roku nauki – minimum 6% | Bierze się pod uwagę przeciętne wynagrodzenie z poprzedniego kwartału, obowiązujące od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez GUS |
Rozwiązanie umowy (art. 196 k.p. i § 4 rozporządzenia o przygotowaniu za–wodowym) | Kodeksowe tryby przewidziane dla bezterminowych umów o pracę, z tym że wypowiedzenie może być złożone jedynie z powodu: – niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych | Obowiązek zawiadomienia przedstawiciela ustawowego młodocianego lub jego opiekuna oraz szkoły i izby rzemieślniczej, jeśli ma być wypowiedziana umowa w formie nauki zawodu – nie dotyczy to umów w celu przyuczenia do wyko nywania określonej pracy. |
| – ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy – reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego, – stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe | Ma to umożliwić młodocianemu kontynuowanie nauki zawodu w dotychczasowym lub pokrewnym zawodzie |
Prace wzbronione (art. 204 § 1 k.p. oraz § 1 i załącznik nr 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 26 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warun–ków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, dalej: rozporządzenie o pracach wzbronionych) | – Zakaz zatrudniania młodocianych przy pracach wzbronionych zamieszczonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia o pracach wzbronionych zawierającym wykaz takich prac – Bez zmian pozostają zakładowe wykazy prac wzbronionych i prac, których wykonywanie jest dozwolone jedynie w celu odbycia przygotowania zawodowego, sporządzonych przez pracodawców na podstawie § 5 rozporządzenia o pracach wzbronionych | Mimo braku nowelizacji rozporządzenia o pracach wzbronionych wymieniony zakaz obowiązuje wobec osób między 15 a 18 rokiem życia (przywoływane stanowisko MRPiPS z 6 sierpnia 2018 r.)
|
Stosowane wobec młodocianego w wieku 16–18 lat | ||
Normy czasu pracy (art. 202 § 2–3 k.p.)
| – Maksymalny czas pracy młodo–cianego w wieku powyżej 16 roku życia – 8 godzin – Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy | Bez zmian w stosunku do poprzedniego stanu prawnego |
Prace wzbronione (art. 204 § 3 k.p. oraz § 2 i załącznik nr 2 rozprządzenia o pracach wzbronionych) | Dopuszczalność zatrudnienia mło–docianych powyżej 16 roku życia przy pracach określonych w załączniku nr 2 do rozporządzenia o pracach wzbronionych, zawierającym wykaz prac, które mogą być powierzane młodocianym powyżej 16 roku życia, jeśli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego | Dotyczy zatrudniania młodocianych w wieku 16–18 lat z uwagi na pozostawienie w art. 204 § 3 k.p. granicy wiekowej 16 lat i brak nowelizacji rozporządzenia o pracach wzbronionych (przywoływane stanowisko MRPiPS z 6 sierpnia 2018 r.)
|
Zatrudnienie przy wykonywaniu prac lekkich
Umowa o pracę w celach zarobkowych przy wykonywaniu prac lekkich może być zawarta z osobą między 15 a 18 rokiem życia, ale pracodawca przed nawiązaniem stosunku pracy musi od niej odebrać oświadczenie o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy (art. 2001 § 1 i art. 2002 § 4 zd. 2 k.p.). Taka praca nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także utrudniać wypełniania obowiązku szkolnego. Wykazy prac lekkich funkcjonujące u pracodawców pozostały po 1 września 2018 r. bez zmian. Ustalanie wymiaru i rozkładu czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy pracach lekkich w okresie podlegania przez niego obowiązkowi szkolnemu musi natomiast następować z uwzględniłem jego wieku, chociaż art. 2002 k.p. nie był nowelizowany (stanowisko MRPiPS z 6 sierpnia 2018 r.). Pracodawca ma zatem obowiązek wobec młodocianego w wieku od 15 do 18 lat:
uwzględnić jego tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych,
zapewnić, aby tygodniowy wymiar jego czasu pracy w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczał 12 godzin, a w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych – 2 godzin,
przestrzegać maksymalnego wymiaru czasu pracy w okresie ferii szkolnych wynoszącego 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu.
Z kolei młodocianemu w wieku od 15 do 16 roku życia pracodawca musi zagwarantować, aby dobowy wymiar czasu pracy nie przekraczał 6 godzin (art. 2002 § 3 k.p.).
Ważne: Limity czasu pracy obowiązują bez względu na liczbę pracodawców zatrudniających młodocianego.
Szczególne przypadki zatrudnienia osób mających 15 lat i 18 lat
Rozporządzenie o zatrudnieniu osób niemających 16 lat wskazywało także okoliczności, w jakich może być zatrudniony młodociany (w poprzednich widełkach wiekowych), jeśli nie ukończył gimnazjum. Od 1 grudnia 2018 r. takie reguły ustala art. 191 § 26–27 k.p. w stosunku do osób, które ukończyły 15 lat, ale przerwały edukację w ośmioletniej szkole podstawowej. Pracodawca może z nimi zawrzeć umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Taka osoba musi jednak spełnić następujące warunki:
jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun zawnioskuje o zawarcie umowy,
zostanie przyjęta do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w ośmioletniej szkole podstawowej albo uzyska zezwolenie dyrektora ośmioletniej szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyska pozytywną opinię poradni psychologiczno–pedagogicznej.
Z osobą, która ukończyła 15 lat i nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, spełniającą obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez nią przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu. Konieczne jest jednak zezwolenie wydane przez dyrektora ośmioletniej szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka, a także pozytywna opinia poradni psychologiczno–pedagogicznej.
Ważne: Osoba, która ukończyła 18 lat w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym ukończyła tę szkołę (nowy art. 1911 k.p.).
Zatrudnianie osób poniżej 15 roku życia
Od 1 września 2018 r. zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat (art. 190 § 2 k.p.). Od zakazu tego są przewidziane wyjątki, które od 1 grudnia 2018 r. określa art. 191 § 21–25 k.p. (te regulacje zastąpiły rozporządzenie o zatrudnieniu osób niemających 16 lat). Od tego dnia pracodawca może zatrudnić osobę niemającą 15 lat, która:
ukończyła ośmioletnią szkołą podstawową – na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat, a w pozostałych przypadkach – według reguł obowiązujących młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu,
nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej – na warunkach ustalonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Warunki zatrudniania dziecka poniżej 15 lat w celu przygotowania zawodowego
Wspólne dla nauki zawodu i przyuczenia do wykonywania określonej pracy |
Zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego osoby poniżej 15 roku życia |
Pozytywna opinia poradni psychologiczno–pedagogicznej* |
Dodatkowe w przypadku przyuczenia do wykonywania określonej pracy |
Zezwolenie dyrektora ośmioletniej szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka zatrudniana osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą |
* W poprzednim stanie prawnym było to zaświadczenie lekarza, uprawnionego do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby; pozostałe warunki są takie same przy obniżonym z 16 do 15 lat wieku młodocianego
Dzieci do ukończenia przez nie 16 roku życia mogą wykonywać pracę lub inne zajęcia zarobkowe na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową (art. 3045 § 1 k.p.). Tego typu zatrudnienie może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.
Jadwiga Sztabińska
Podstawa prawna: art. 190–206 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 2018 r. poz. 917 z późn.zm.); art. 2 ustawy z 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 56, poz. 458 z późn.zm.); art. 4 pkt 2–5, art. 170 pkt 1 ustawy z 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245); rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r. poz. 232 z późn.zm.); rozporządzenie Rady Ministrów z 26 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 1509).
