Warunki przejścia na emeryturę
Warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, zasady ustalania wysokości świadczeń oraz tryb przyznawania oraz wypłaty świadczeń reguluje ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W myśl zapisów tej ustawy emerytem jest osoba mającą ustalone prawo do emerytury. Ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Prawo do emerytury uzależnione jest także, od udowodnienia jakiegokolwiek okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu, a dla osoby opłacającej składki na własne ubezpieczenie opłacenie co najmniej jednej składki.
WAŻNE: Prawo do emerytury uzyskuje się od dnia, w którym osiągnięty została powszechny wiek emerytalny, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym złożony zostanie w tej sprawie wniosek.
Wysokość emerytury
Wysokość emerytury oblicza się dzieląc podstawę jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia.
Natomiast podstawę obliczenia nowej emerytury stanowi suma:
- zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, zapisanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury;
- zwaloryzowanego kapitału początkowego;
- środków zapisanych na subkoncie w ZUS.
Średnie dalsze trwanie życia jest to przewidywana liczba miesięcy, przez którą emeryt będzie pobierać emeryturę. Tablice średniego dalszego trwania życia ogłasza co roku Prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Są one podstawą do obliczenia emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia danego roku do 31 marca następnego roku.
Waloryzacja kapitału początkowego i składki na ubezpieczenie emerytalne
Waloryzacja składek emerytalnych i kapitału początkowego zapisanych na koncie ubezpieczonego oraz środków zapisanych na subkoncie jest czynnikiem, który znacząco wpływa na wysokość emerytury. Kwoty, które zgromadzone są na subkoncie podlegają waloryzacji rocznej i kwartalnej.
WAŻNE: Waloryzacja polega na pomnożeniu zewidencjonowanych kwot składek odpowiednio na koncie i subkoncie przez wskaźnik waloryzacji. Wskaźnik waloryzacji składek i kapitału początkowego na koncie ubezpieczonego ogłaszany jest przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” do 25-go dnia miesiąca poprzedzającego termin waloryzacji. Wskaźnik waloryzacji dla środków zapisanych na subkoncie ogłaszany jest przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do 15 maja każdego roku.
Zapisane na koncie i subkoncie kwoty, w tym również kapitał początkowy, podlegają przede wszystkim waloryzacjom (podwyżkom) rocznym, które są przeprowadzane od 1 czerwca każdego roku kalendarzowego, przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji ogłoszonego za poprzedni rok. Operacji tej podlegają kwoty zapisane na koncie ubezpieczonego i subkoncie na dzień 31 stycznia roku, za który przeprowadzana jest waloryzacja, powiększone o kwoty z tytułu wcześniejszych waloryzacji.
Podstawa obliczania emerytury
Do ustalenia podstawy obliczenia emerytury przyjmuje się kwoty zapisane na koncie i subkoncie, jednak nie wszystkie z nich można objąć waloryzacją roczną. W związku z tym przeprowadza się jeszcze waloryzację kwartalną. Obejmuje ona odrębnie zwaloryzowane składki i kapitał początkowy na koncie oraz środki na subkoncie.
Waloryzacja kwartalna obejmuje składki na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego i subkoncie po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną. Waloryzacji kwartalnej podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który jest przeprowadzana, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych.
Wskaźniki waloryzacji składek na koncie ubezpieczonego za poszczególne kwartały są bardzo zróżnicowane, i tak wskaźnik za I kwartał jest dużo wyższy niż wskaźniki za II, III i IV kwartał oraz wskaźnik waloryzacji rocznej.
W sytuacji gdy wniosek o emeryturę zostanie złożony w czerwcu, kwoty zwaloryzowane rocznie nie będą objęte podwyżkami kwartalnymi (w tym przede wszystkim wskaźnikiem waloryzacji za I kwartał), ponieważ zostały już zwaloryzowane rocznie.
Oznacza to, że w przypadku złożenia wniosku o emeryturę w czerwcu, zwaloryzowane zostaną kwartalnie jedynie składki nie objęte waloryzacją roczną i w dodatku będą to jedynie waloryzacje za II, III i IV kwartał, bez bardzo korzystnej waloryzacji za I kwartał. W praktyce taki sposób liczenia oznacza, że składając wniosek o emeryturę w czerwcu można mieć świadczenie niższe niż gdyby wniosek został złożony w innym miesiącu.
WAŻNE: Emerytura przyznawana jest na wniosek osoby zainteresowanej. Osoba zainteresowana ma możliwość wycofania wniosku przed uprawomocnieniem decyzji i ponownego zgłoszenia wniosku w bardziej dogodnym terminie. Dodać należy, że przejście na emeryturę jest prawem ubezpieczonego, a nie obowiązkiem.
Odprawa emerytalna
Odprawa emerytalna jest świadczeniem, które przysługuje pracownikowi ze względu na zawarty z pracodawcą stosunek pracy. Jest wypłacana w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z min. z tytułu przejścia na emeryturę.
Zgodnie z art. 921 Kodeksy pracy, pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do min, emerytury , którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia. Należy zaznaczyć, że pracownik który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
Zatem, prawo do odprawy emerytalnej uzyskuje się, gdy:
1) pracownik spełnia warunki do przejścia na emeryturę - określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
2) powinno nastąpić rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę,
3) odprawa wypłacana jest jednorazowo w wysokości miesięcznego wynagrodzenia za pracę.
WAŻNE: Odprawę emerytalną ma obowiązek wypłacić każdy pracodawca, bez względu na wielkość zatrudnienia. Prawo do odprawy jest bezwzględnie obowiązujące i tego prawa nie można w żadnym wypadku ograniczyć, np. poprzez ujęcie w regulaminach wewnętrznych firmy, że odprawa emerytalna jest uwarunkowana przepracowaniem określonego czasu u danego pracodawcy. Tylko w przypadku wypłacenia odprawy w kwocie wyższej może być to przez pracodawcę ujęte w regulaminach wewnętrznych. Na mocy art. 9 Kodeksu pracy uregulowania mniej korzystne dla pracownika są nieważne.
Przesłanka wypłaty odprawy
Jednakże przesłanką podstawową do wypłaty przysługującej pracownikowi odprawy emerytalnej z tytułu przejścia na emeryturę, jest nabycie przez tego pracownika prawa do emerytury. Wypłata odprawy emerytalnej następuje po złożeniu wniosku pracownika oraz stwierdzeniu osiągnięcia przez pracownika określonego wieku i zaświadczeniem o okresach składkowych w tym okres zatrudnienia i okresami nieskładkowymi.
Także istotną kwestią jest nabycie prawa do emerytury z wcześniejszym rozwiązaniem stosunku pracy. Zatem, przejście na emeryturę nastąpi dopiero po ustaniu zatrudnienia, a co za tym idzie skorzystanie przez pracownika z uprawnień emerytalnych w czasie trwania zatrudnienia nie powoduje utraty prawa do odprawy emerytalnej w chwili, gdy nastąpi rozwiązanie stosunku pracy. Zatem, nabycie prawa do odprawy emerytalnej jest związane ściśle z przejściem na emeryturę. Wypłata odprawy emerytalnej jest wymagalna od dnia rozwiązania stosunku pracy, także wtedy, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później.
Wysokość odprawy emerytalnej
Zgodnie z zapisami Kodeksy pracy odprawa emerytalna wynosi równowartość jednomiesięcznego wynagrodzenia za pracę. Sposób obliczenia odprawy regulują przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy.
Zgodnie z rozporządzeniem w celu obliczenia odprawy pieniężnej przysługującej pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Jednakże, do podstawy obliczenia odprawy:
1) nie zalicza się składników wynagrodzenia:
– jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
– wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
– gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
– wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,
– ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
– dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
– wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
– kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
– nagród z zakładowego funduszu nagród, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, należności przysługujących z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej,
– odpraw emerytalnych lub rentownych albo innych odpraw pieniężnych,
– wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
2) natomiast do odprawy emerytalnej zalicza się:
– składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do tej odprawy;
– składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc, uzyskane przez pracownika w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy, w przeciętnej wysokości z okresu 3 miesięcy,
– składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy, w średniej wysokości z tego okresu.
Wypłata odprawy
Podsumowując, ostatni pracodawca dokonuje wypłaty odprawy emerytalnej. Pracownik nabywa prawo do emerytury na podstawie decyzji organu rentowego wydanej w postępowaniu wszczętym na wniosek zainteresowanej osoby. Decyzja o przyznaniu emerytury ma zatem podstawowe znaczenie dla oceny spełnienia przesłanki przejścia na emeryturę.
Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Wysokość odprawy naliczana jest tak jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop. W przedstawionym przypadku będzie, to jednomiesięczne wynagrodzenie.
Zatem, warunkami, które muszą być spełnione łącznie, aby uzyskać prawo do odprawy emerytalnej, są:
- ustanie stosunku pracy i
- rozwiązanie (wygaśnięcie) stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę.
WAŻNE: Przepis art. 921 Kodeksu pracy nie wskazuje wprost terminu wypłaty odprawy emerytalnej. Należy jednak przyjąć, że tym dniem jest dzień nabycia prawa do odprawy, czyli ostatni dzień pracy. Wówczas bowiem zostają spełnione wszystkie warunki uprawniające do nabycia prawa do odprawy, łącznie z ustaniem stosunku pracy. Wobec tego odprawa emerytalna musi być wypłacona po rozwiązaniu stosunku pracy.
Należy zauważyć że roszczenie pracownika o zapłatę odprawy emerytalnej jest wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy. Zasada ta ma zastosowanie również w przypadku, gdy orzeczenie przyznające emeryturę zostało wydane później niż miło miejsce rozwiązanie stosunku pracy.
Od wypłaconej pracownikowi odprawy emerytalnej pracodawca nie powinien naliczać składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Przepisy bowiem mówią, że z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, także na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, wyłączone są odprawy pieniężne wypłacone w związku z przejściem pracownika na emeryturę, o czym mówi § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Odprawa emerytalna podlega natomiast opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych tak, jak wynagrodzenie za pracę. Ustawodawca, w art. 21 ustawy o podatku dochodowego od osób fizycznych nie ujął przychodu z tytułu odpraw emerytalnych jako wolne od podatku.
Podstawa prawna: rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2017 r. poz. 1949); rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. z 2017 r. poz. 927); ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 r. poz. 53); ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 z późn zm.).
