Tylko terminowe opłacanie składek pozwala ubezpieczonemu na ich zmniejszenie z powodu choroby

Przedsiębiorca samodzielnie prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. W 2013 r. uległ wypadkowi, w wyniku którego  był niezdolny do pracy przez ponad miesiąc. W tym okresie nie zawiesił prowadzenia działalności gospodarczej. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił skarżącemu prawa do  zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy, z powodu nieopłacenia w terminie składek na dobrowolne ubezpieczenia chorobowe. Następnie odmówił też (za ten sam okres) prawa do zasiłku z  tego powodu, że zdarzenie z 2013 r. nie zostało uznane za wypadek przy prowadzeniu działalności gospodarczej. 

Przedsiębiorca nie odwołał się od tych decyzji. Następnie organ rentowy, na wniosek skarżącego, ustalił prawidłowy przebieg jego dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Po uprawomocnieniu się decyzji w tej sprawie Inspektorat ZUS sporządził dla skarżącego dokumenty ubezpieczeniowe uwzględniające przebieg dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej przez niego  działalności. Organ poinformował skarżącego o obniżonej podstawie wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne za okres następujący po wypadku. Przedsiębiorca nie zgodził się z ustaleniami organu rentowego, stwierdzając że podstawa wymiaru składki za wskazany okres powinna uwzględniać treść art. 18 ust. 9 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Sprawa trafiła do sądu. Sąd okręgowy oddalił odwołanie skarżącego od decyzji organu rentowego.  Orzeczenie sądu pierwszej instancji skarżący zaskarżył apelacją, którą sąd apelacyjny oddalił.

Zdaniem przedsiębiorcy art. 18 ust. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, rozumiany w sposób przyjęty przez organ rentowy i sądy, różnicuje sytuację podmiotów podobnych (tj. osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą faktycznie niezdolnych do pracy), w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego. Uzależnia bowiem skorzystanie z prawa pomniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i  rentowe nie tylko od faktycznej niezdolności do pracy, o której mowa w  art. 67 ust. 1 Konstytucji, lecz także od spełnienia warunku do przyznania zasiłku chorobowego. 

Z możliwości pomniejszenia podstawy wymiaru składek – za okres niezdolności do pracy – może skorzystać tylko ten  przedsiębiorca, który albo uiszcza (w terminie) składkę na ubezpieczenie chorobowe, albo ten, względem którego zdarzenie stanowiące przyczynę niezdolności do pracy uznano za wypadek przy prowadzeniu działalności pozarolniczej. W ocenie przedsiębiorcy narusza to konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. W ocenie przedsiębiorcy, art. 18 ust. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, prowadzi do nieusprawiedliwionej selekcji obywateli w zakresie uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę. W tym przypadku zabezpieczenie to, a w zasadzie oczekiwanie takiego zabezpieczenia, przybiera szczególny wymiar: nie polega na przyznaniu mu konkretnych świadczeń, lecz na umożliwieniu  zmniejszenia - na czas trwania niezdolności do pracy – podstawy wymiaru należnej składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne.

Trybunał Konstytucyjny nie przyznał racji przedsiębiorcy. W wyroku  3 lipca 2019 r. (sygn. akt SK 20/18) Trybunał orzekł, że sporny przepis art. 18 ust. 10 ustawy systemowej jest zgodny z Konstytucją.

W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał, że kryterium zróżnicowania ubezpieczonych, jakim jest – według kwestionowanego przepisu – opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe, pozostaje w racjonalnym związku z celem i treścią ocenianej regulacji. Uznał za racjonalne przyjęcie przez ustawodawcę założenia, że obniżenie składek na jedno z ubezpieczeń uzależnione jest m.in. od opłacania składki na inne ubezpieczenie. 

Trybunał nie znalazł też przesłanek do uznania argumentu przedsiębiorcy, że zaskarżony przepis powoduje pogorszenia sytuacji określonej grupy ubezpieczonych. Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe dla osób prowadzących pozarolniczą działalność jest określona korzystniej niż w przypadku ogółu ubezpieczonych, a rozwiązanie prawne zawarte w art. 18 ust. 10 ustawy systemowej stanowi dodatkową preferencję. Tym samym, zdaniem Trybunału, uzależnienie skorzystania z możliwości pomniejszenia składki od konieczności terminowego opłacenia składek do ZUS jest prawidłowe. Konieczność opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe jako warunek obniżenia składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe jest też uzasadniona w świetle art. 67 ust. 1 Konstytucji. 

Ubezpieczenia społeczne, w ramach których są płacone składki, stanowią zespół instrumentów umożliwiających wykonanie konstytucyjnego obowiązku zabezpieczenia społecznego. Dlatego pomniejszenie ogólnej składki musi mieć racjonalne uzasadnienie i podstawę ustawową, który to warunek spełnia rozpatrywany przepis art. 18 ust. 10 ustawy systemowej.