Charakter umowy zlecenia
Sama umowa pierwotnie nie była wykorzystywana do świadczenia quasi pracy, bowiem zgodnie z art. 734 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: k.c.) umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
Jednak coraz powszechniej umowę te stosuje się do świadczenia usług na rzecz pracodawców (dających zlecenie) i świadczenie nie ogranicza się do wyłącznie wykonania czynności prawnych. Przedmiotem umowy zlecenia może być zatem czynności o charakterze ciągłym, np. sprzątanie pomieszczeń magazynowych, wykonywanie prac biurowych, lub czynności jednorazowych np. przeprowadzenie szkolenia dla pracowników, sporządzenie inwentaryzacji magazynu.
Cechą charakterystyczną umowy zlecenia jest to, że jest to umowa starannego działania co oznacza, że zleceniobiorca musi dołożyć należytej staranności w celu wykonania powierzonego mu zlecenia. To zleceniobiorca, jako profesjonalny podmiot, sam powinien ustalić sposób działania w celu wykonania zlecenia.
WAŻNE: Zleceniodawca może oczywiście wskazać sposób wykonania zlecenia, jednak takie działanie nie może skutkować zawarciem zapisu o kierowaniu wykonania umowy zlecenia przez dającego zlecenie.
Taki zapis najczęściej powodować może uznanie przez sąd, że umowa wiążąca jej strony nie jest umową zlecenia, ale faktycznie stanowi umowę o pracę z wszelkiego tego konsekwencjami.
Przykład
Jan Kowalski zawarł umowę zlecenia z podmiotem produkującym okna. W umowie zawarto, że zleceniobiorca Jan Kowalski otrzyma wynagrodzenie, tylko wówczas gdy praca będzie wykonana zgodnie z poleceniami kierownika działu firmy, na terenie którego czynności te maja być wykonywane. Mimo, że kierownik formalnie nie jest zleceniodawcą (jego podpis nie znalazł się na umowie), to taki zapis spowoduje, że sąd pracy na wniosek zleceniobiorcy uzna tę umowę za umowę o pracę.
Strony umowy
Kolejnym elementem odróżniającym umowę zlecenia od umowy pracę jest fakt, że tę pierwszą może wykonywać nie tylko osoba fizyczna, ale także osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą czyli przedsiębiorca, spółka cywilna, czy każda ze spółek określonych w Kodeksie spółek handlowych np. spółka jawna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Umowę o pracę musi wykonywać wyłącznie osoba fizyczna i to osobiście, co także odróżnia umowę o pracę z umową zlecenia.
W myśl art. 738 § 1 k.c. zleceniodawca nie musi wykonywać umowy samodzielnie, ale w tym celu może powierzyć osobie trzeciej, jeżeli wynika to z treści samej umowy. Zatem to od zleceniodawcy będzie zależeć, czy umowę musi wykonać osobiście zleceniobiorca czy też zupełnie ktoś inny (nie ma znaczenia czy będzie to osoba fizyczna czy inny podmiot, np. spółka komandytowa).
WAŻNE: W sytuacji gdy zlecenie jest wykonywane przez podmiot innym niż zleceniobiorca, to i tak zleceniobiorca jest odpowiedzialny za wykonanie przedmiotu umowy.
Forma zawarcia umowy
Kolejną różnicą jest forma zawarci umowy. Zgodnie z art. 29 § 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.) umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdza pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.
Zatem warunkiem koniecznym przy umowie o pracy jest konieczność sporządzenia umowy o pracę na piśmie ze wskazaniem wszystkich niezbędnych elementów umowy tj. co najmniej ze wskazaniem:
rodzaj pracy,
miejsca wykonywania pracy,
wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
wymiaru czasu pracy,
terminem rozpoczęcia pracy.
Tych obostrzeń nie ma przy zawieraniu umowy zlecenia, ponieważ żaden przepis nie nakazuje sporządzenia umowy w formie pisemnej, można ją zawrzeć także ustnie. Taka swoboda jest szczególnie cenna, gdy istnieje konieczność szybkiej realizacji danego zadania, a np. osoba uprawniona do reprezentowana zleceniodawcę jest fizycznie nie obecna np. wyjechała służbowo za granicę. W takiej sytuacji umowę można zawrzeć ustnie, a następnie potwierdzić jej zawarcie na piśmie.
Przykład
Prezes i wiceprezes spółki z o.o. wyjechali do Argentyny w celu zawarcia kolejnych kontraktów, a tylko oni są upoważnieni do reprezentowania spółki. W tym czasie do spółki dostarczono nową maszynę, której uruchomienie musi być poprzedzone szkoleniem dla pracowników, którzy będą ją w przyszłości obsługiwali. W tej sytuacji umowę na szkolenie pracowników można zawrzeć ustnie, a szkolący (zleceniobiorca) może przystąpić do jej wykonania niezwłocznie.
Jednak z mojego doświadczenia wynika, że mimo braku konkretnego przepisu o konieczności porządzenia umowy na piśmie, dobrze to zrobić w formie pisemnej. W przypadku późniejszych wątpliwości łatwiej będzie stronom dochodzić należnych im praw.
Wynagrodzenie
Jak już wspomniano, określenie wynagrodzenia jest elementem niezbędnym w umowie o pracę, o tyle już nie w umowie zlecenia. Za wykonanie zlecenia co do zasady należy się wynagrodzenie, chyba że z umowy, albo z okoliczności wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia ( art. 735 § 1k.c.).
Jeśli zawarta umowa zlecenia jest odpłatna, to ma mocy art. 8a ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę w przypadku umów, o których mowa w art. 734 i 750 k.c., wykonywanych przez przyjmującego zlecenie lub świadczącego usługi, wysokość wynagrodzenia powinna być ustalona w umowie za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług nie była niższa niż wysokość minimalnej stawki godzinowej. Obecnie stawka ta wynosi 13,70 zł za godzinę.
Dodatkowo przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej albo przenieść prawa do tego wynagrodzenia na inną osobę.
By nie narazić się na zarzut łamania prawa w tym zakresie, zleceniobiorca powinien złożyć zleceniodawcy oświadczenie, ile godzin wykonywał swoje zlecenie. Moim zdaniem jest to najlepszy sposób udokumentowania ilości godzin, ponieważ np. podpisywanie listy obecności przez przyjmującego zlecenie może świadczyć, że jest on de facto pracownikiem.
Przykład
Zenon Woźniak zawarł umowę zlecenia i za swą pracę ma otrzymać 900 zł brutto. W umowie nie zawarto, ile godzin ma zleceniobiorca poświęcić na wykonanie zlecenie. By określić stawkę godzinową Zenon Wożniak powinien oświadczyć na piśmie zleceniodawcy, ile godzin wykonywał zlecenie. Po podzieleniu wynagrodzenia przez liczbę godzin stawka za godzinę nie może być mniejsza niż 13,70 zł.
Oświadczenie zleceniobiorcy o liczbie przepracowanych godzin jest bardzo ważnym dokumentem, bowiem w myśl art. 8c ustawy o minimalnym wynagrodzeniu o pracę przedsiębiorca albo inna jednostka organizacyjna, na rzecz której jest wykonywane zlecenie lub są świadczone usługi, przechowuje dokumenty określające sposób potwierdzania liczby godzin wykonania zlecenia lub świadczenia usług oraz dokumenty potwierdzające liczbę godzin wykonania zlecenia lub świadczenia usług przez okres 3 lat od dnia, w którym wynagrodzenie stało się wymagalne.
WAŻNE: Kto, będąc przedsiębiorcą albo działając w imieniu przedsiębiorcy albo innej jednostki organizacyjnej, wypłaca przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi wynagrodzenie za każdą godzinę wykonania zlecenia lub świadczenia usług w wysokości niższej niż obowiązująca wysokość minimalnej stawki godzinowej, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Przepisów o minimalnej stawce godzinowej nie stosuje się do:
umów, o których mowa w art. 734 i art. 750 k.c., jeżeli o miejscu i czasie wykonania zlecenia lub świadczenia usług decyduje przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi i przysługuje mu wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne;
umów dotyczących usług opiekuńczych i bytowych realizowanych poprzez prowadzenie rodzinnego domu pomocy na podstawie art. 52 ustawy o pomocy społecznej umów:
a) o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej,
b) o utworzeniu rodziny zastępczej zawodowej lub rodzinnego domu dziecka,
c) w przedmiocie prowadzenia rodzinnego domu dziecka,
d) w przedmiocie pełnienia funkcji rodziny pomocowej,
e) w przedmiocie pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wycho wawczej typu rodzinnego,
f) w przedmiocie pełnienia funkcji wychowawcy wyznaczonego do pomocy w kierowaniu placówką opiekuńczo-wychowawczą typu rodzinnego,
- jeżeli ze względu na charakter sprawowanej opieki usługi są świadczone nieprzerwanie przez okres dłuższy niż 1 doba;
umów dotyczących usług polegających na sprawowaniu opieki nad grupą osób lub osobami podczas wypoczynków lub wycieczek - jeżeli ze względu na charakter sprawowanej opieki usługi są świadczone nieprzerwanie przez okres dłuższy niż 1 doba;
umów dotyczących usług opieki domowej nad osobą niepełnosprawną, przewlekle chorą lub w podeszłym wieku, gdy w związku z ich wykonywaniem osoba świadcząca usługi zamieszkuje wspólnie z podopiecznym w jego mieszkaniu lub domu, a ze względu na charakter sprawowanej opieki usługi są świadczone jednej osobie lub wspólnie zamieszkującej rodzinie nieprzerwanie przez okres dłuższy niż jedna doba, z wyjątkiem przypadku świadczenia usług we wszelkich placówkach świadczących całodobowe usługi dla osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych lub w podeszłym wieku.
Przy umowie o pracę wynagrodzenie, co najmniej w wysokości 2100 zł, płatne jest miesięcznie w ściśle określonym czasie.
Nieprzestrzeganie terminu wypłaty wynagrodzenia dla pracownika stanowi naruszeniem praw pracowniczych przez pracodawcę i może skutkować wypowiedzeniem stosunku pracy przez pracownika z winy pracodawcy na podstawie art. 55 § 11 k.p.
Natomiast w przypadku umów zleceń wynagrodzenie co do zasady wypłacane jest po zakończeniu umowy, czyli wykonania przedmiotu umowy, chyba że umowa zlecenia została zawarta na dłużej niż 1 miesiąc. W przypadku umów zawartych na czas dłuższy niż 1 miesiąc, wypłaty wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej dokonuje się co najmniej raz w miesiącu.
Odpowiedzialność pracownika i zleceniobiorcy
Kolejna różnicą pomiędzy umową o pracę a zleceniem jest odpowiedzialność, jaką ponieść może pracownik i zleceniobiorca.
Odpowiedzialność za szkodę pracownika, jeśli nie jest wyrządzona umyślnie, jest ograniczona do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Takiego ograniczenia nie ma w przypadku zleceniobiorcy, bowiem ten odpowiada za pełną szkodę, ale jej wysokość musi wykazać zleceniodawca. By jednak tego uniknąć warto w umowie zlecenia zawrzeć klauzulę o karze umownej, która będzie należna zleceniodawcy bez względu na wysokość poniesionej przez niego szkody.
Dopuszczenie do pracy i bezpieczeństwo pracy
Widoczną i wymierną różnicą jest konieczność pokrycia przez pracodawcę kosztów badań wstępnych i okresowych pracownika oraz konieczność zapewnienia pracownikom narzędzi pracy i ochrony bezpieczeństwa i higieny pracy.
Tych obowiązku nie ma zleceniodawca w stosunku do biorącego zlecenia. Realizacja umowy zlecenia nie jest obarczona jakimiś wstępnymi badaniami dopuszczającymi zleceniobiorcy do pracy. Zleceniodawca może oczywiście zawrzeć taki obowiązek w umowie, ale jeśli nie będzie to spowodowane charakterem prac, np. praca zleceniodawcy na wysokości. Wówczas proponuję zrezygnować z badania wstępnego.
WAŻNE: Zapis o konieczności wykonania badań dopuszczających do pracy w umowie zlecenia bez szczególnych powodów może być potraktowany przez sąd pracy jako element stosunku pracy.
Podobnie ma się rzecz ze środkami ochrony osobistej pracownika i narzędziami niezbędnymi do wykonania powierzonej pracy. W przypadku zleceniobiorcy nie ma takiego obowiązku, a w przypadku konieczności użycia przez zleceniobiorcę specjalistycznych narzędzi czy urządzeń należy zawrzeć odrębną umowę użyczenia.
Okres wypowiedzenia
Co do zasady, każda ze stron stosunku pracy może rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i umowy o pracę zawartej na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy,
1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy,
3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
Takie rozwiązanie nie jest stosowane w przypadku zlecenia, bowiem zgodnie z art. 746 k.c. dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę.
Natomiast przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę.
Radosław Stępień
Adwokat, Radca prawny
Podstawa prawna: art. 734 - 751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2017 r. poz. 459 z późn.zm.); art. 20, art. 32, art. 36, art. 55, art. 100, art. 119 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. z 2018 r. poz. 108); art. 8a, art. 8b, art. 8d, art. 8e ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzenia za pracę ( tekst jednolity: Dz.U. z 2017 r. poz. 847).
